De ziekte van Alzheimer is dan toch behandelbaar. Dat blijkt toch uit studieresultaten van farmabedrijven Eisai en Biogen, die samen het nieuwe medicijn lecanemab hebben ontwikkeld. Vooral in een vroeg stadium zouden patiënten er baat bij hebben. Maar het is niet allemaal goed nieuws: zo zijn er zorgen over bijwerkingen, en de vraag blijft of patiënten zelf wel een verschil zullen merken.
Anton Goegebeur - woensdag 30/11/2022 om 19:28
Hoe goed werkt lecanemab?
In een periode van achttien maanden verminderde het experimentele medicijn de cognitieve achteruitgang bij patiënten met een kwart (27 procent) in vergelijking met een groep die een placebo kreeg. Hoopgevende resultaten, die een mijlpaal zijn voor het alzheimeronderzoek, dat tot dusver geplaagd werd door tegenvallers. Eerder deze maand faalde een beloftevol medicijn van Roche.
Wetenschappers wereldwijd zijn dan ook opgetogen met de resultaten. Maar het is onduidelijk of patiënten ook echt gebaat zijn bij een behandeling met lecanemab. Het medicijn remt de achteruitgang dan wel af, maar het houdt de ziekte niet tegen en het geneest die ook niet.
De studie richtte zich op de beginfase van de ziekte. “Het effect is op zijn best bescheiden”, zei Lon Schneider, directeur van het California Alzheimer’s Disease Center. “Het gaat wellicht niet om een verschil dat patiënten in de milde vroege stadia van de ziekte zouden opmerken.”
Waarom treft lecanemab dan wél raak?
Terwijl kankeronderzoekers soms met rasse schreden vooruitgang boeken, zit alzheimeronderzoek al decennia muurvast. De hersenen zijn zo complex dat zelfs over de oorzaak van de ziekte onenigheid bestaat. De gangbare hypothese is dat ophopingen van het amyloïde-eiwit, de zogenoemde plaques, de verbinding tussen zenuwcellen in het brein verstoren. Zoals een steeds dikker wordend sneeuwtapijt bemoeilijken de eiwitten de cognitieve functies, tot patiënten compleet afhankelijk worden van anderen.
Pogingen om de ophopingen weg te nemen, mislukten. Lecanemab grijpt nu vroeger in en probeert de neerslag van schadelijke amyloïde-eiwitten te verhinderen voordat die samenklonteren in grotere plaques. Niet iedereen is ervan overtuigd dat dit de juiste route is. Zo geloven sommigen dat die eiwitten enkel het gevolg zijn van de ziekte, en niet de oorzaak.
Zal lecanemab snel beschikbaar worden?
Een aanvraag voor goedkeuring door het Europees geneesmiddelenagentschap is ten vroegste voor de eerste helft van 2023. Als ze groen licht krijgen, dan hebben de farmaceuten nog een weg af te leggen om het medicijn op de markt te krijgen. Over een mogelijke prijs is nog niets geweten, maar die zal niet laag liggen. Lecanemab moet tweewekelijks met een infuus worden toegediend én er zijn hersenscans nodig om mogelijke bijwerkingen op te sporen.
Misschien zijn autoriteiten ook voorzichtiger geworden. Vorig jaar presenteerden dezelfde farmaceuten een vergelijkbaar, maar controversieel medicijn. Aduhelm kreeg goedkeuring in de VS, maar niet in Europa omdat er uiteindelijk niet genoeg bewijs was dat het alzheimer afremde.Zijn er ook mogelijk gevaarlijke bijwerkingen?
Ja. Als iemand het middel neemt, moeten er hersenscans worden genomen om eventuele bloedingen en zwellingen op te sporen. Dat zijn mogelijke bijwerkingen van lecanemab, maar die zouden volgens het bedrijf meestal zonder gevolg blijven. Toch zouden patiënten die bloedverdunners moeten nemen mogelijk niet in aanmerking komen om dit nieuwe geneesmiddel te krijgen, net vanwege dat risico op bloedingen.
LEES OOK. Tweede overlijden gelinkt aan nieuw medicijn tegen Alzheimer
Twee patiënten die na de studie kozen om de therapie voort te zetten, zijn inmiddels overleden. Mogelijk is er een link met lecanemab. Ook tijdens de studie stierven zes deelnemers die het medicijn kregen. Hier was volgens de onderzoekers geen verband. In de placebogroep waren er overigens zeven overlijdens. “De doodsoorzaak bepalen van zieke, oude mensen, die tal van andere medicijnen nemen, blijft een moeilijke opgave”, aldus het bedrijf.
“Het spijtige is dat de patiënt geen positief effect lijkt te ervaren”
Voor patiënten en mantelzorgers lijkt het nieuwe medicijn dan wel niet voor de grote verbetering te zorgen, maar elke doorbraak in alzheimeronderzoek moet gekoesterd worden. “Wij zijn positief, maar voorzichtig”, zegt Rudy Poedts, directeur van Alzheimer Liga Vlaanderen.
Patiënten en mantelzorgers zitten al decennia op dezelfde carrousel. Beloftevolle medicijnen worden aangekondigd, maar die maken het nooit waar. “Steeds opnieuw gaan we van hoop naar wanhoop.” Anders dan zijn voorgangers lijken de resultaten van lecanemab stevig gefundeerd te zijn, maar Rudy Poedts vreest dat de therapie de patiënt en de mantelzorger weinig oplevert. “De medicatie zorgt wel voor biomedische verbetering, maar het spijtige is dat de patiënt geen positief effect lijkt te ervaren.”
De vooruitzichten na een alzheimerdiagnose zijn intussen al tientallen jaren ongewijzigd. In diezelfde periode ging borstkanker van quasi onbehandelbaar naar 95 procent behandelbaar. “Het gaat deels om budgetten. Kankeronderzoek krijgt een veelvoud aan middelen.” Poedts wijst ook op de complexiteit van de hersenen. “Veel organen hebben we doorgrond, de hersenen blijven een mysterie.”
Vlaanderen telt naar schatting 141.000 alzheimerpatiënten. “Als we geen geneesmiddel vinden, dan zal dat aantal door de vergrijzing verdubbelen.” Poedts maakt zich zorgen om de patiënten én de mantelzorgers die het allemaal moeten opvangen. “Mantelzorgers hebben een gemiddelde leeftijd van 65 jaar en besteden veertig uur per week aan zorg. Als je dacht om met pensioen te gaan, krijg je een fulltime job in de zorg. We gaan hen veel beter moeten ondersteunen.”